آناهیتا، اسطوره و ایزدبانوی آب ایران باستان
قسمتی از فرهنگ ملتهای مختلف را شخصیتهای اساطیری و فانتزی تشکیل داده است. هیچ کشوری بدون تمدن، آیین و اسطورهشناسی خاص خودش وجود ندارد.
این داستانهای فانتزی و اسطورهای برای سرگرم کردن ما و الهام بخش بودن برای ما به وجود آمدهاند. در این مقاله قصد داریم شما را با آناهیتا، اسطوره و ایزدبانوی آب ایران باستان آشنا کنیم.
یکی از ایزد بانوان ایرانی، آریایی، آناهیتا (اَرِد ویسور آناهیتا) است. آناهیتا به الهه نگهبان آب ایرانیان معروف است.
خود لغت آناهیتا نماد عشق و دوستی، پاک بودن از آلودگیها و فرشته نگهبان چشمهها و باران معنا دارد. از پیش از دوران زرتشت این اعتقادات وجود داشته و در دورانهای بعد هم مورد توجه قرار گفته است.
یکی دیگر از نمادهای ناهید که در اوستا آمده تاج هشت پر است.
نماد دیگر آناهیتا انار است که به دلیل زیادی دانهها در مراسمات که به بزرگداشت زنان مربوط بود و در جشنهایی که با آب پیوند داشت میوه انار را روی شاخههای قوچ تزئین میکردند.
آناهیتا جانوری مقدس نیز دارد که آن جانور سگ آبی است. سگ آبی به دلیل مقدس بودن دوست آدمیان به حساب میآید و از طرف دیگر به دلیل زندگی در آب با آناهیتا پیوند دارد.
سگ آبی بسیار مقدس است به دلیل آن که از پیوند دو نیروی مقدس سگ و آب پدید آمده است.
نماد آب در ایران باستان
عنصر «آب» در تمامی فرهنگها نماد پاکی و جریان داشتن زندگی شناخته شده و آنقدر اهمیت داشته که به عنوان چهار عنصر اصلی حیات آن را معرفی کردهاند.
این اهمیت در قران هم نمایان بوده به این صورت که میخوانیم: و همه چیز را از آب زنده کردیم. به دلیل اهمیت این عنصر در اسطورهشناسی ایران باستان الهه آب به نام آناهیتا وجود دارد.
تحقیقات نشان داده است که این معبد در دوران سلجوقی، ایلخانی، صفویه و نیز قاجار مورد استفاده بوده و از این دورانهای تاریخی اثراتی در معبد به جا مانده است.
یکی دیگر از نمونههای بجا مانده از الهه آب نقش برجسته طاق بستان است که خسرو پرویز بین اهورا مزدا و آناهیتا ایستاده است. در این نقش برجسته آناهیتا کوزهای دارد که آب از آن میریزد و تاجی مثل تاج اهورامزدا بر سر دارد.
در تقویم ایرانی روزی به نام جشن آبانگان وجود دارد که جشن الهه آب است. در این جشن زنان در کنار دریا و رودخانه الهه آب را ستایش و نیایش میکنند. آناهیتا با الهه آفرودیت یعنی الهه زیبایی یونان باستان هم عرض است.
پیشینه تاریخی معبد آناهیتا
یکی از معبدهای آناهیتا روی تپهای با ارتفاع 32 متر در شهر کنگاور استان کرمانشاه قرار دارد.
این معبد بین تمام معابد دنیا به دلیل ارتفاع ستونهایش که نسبت به قطر آنها سه به یک است منحصر به فرد میباشد. این بنا دومین بنای سنگی ایران بعد از تخت جمشید است.
این معبد به دست مردم کنگاور از بین رفته است و پس از زلزله کنگاور سال 1336 به یک خرابه تبدیل شده بود.
در سراسر ایران معابد زیادی برای نشان دادن احترام به الهه آب ساخته شده که نمونههای آن در همدان، کازرون، کرمانشاه و کنگاور وجود دارد.
یکی دیگر از معبدهای آناهیتا در بیشاپور شهرستان کازرون است که آن متعلق به زمان ساسانیان میباشد و معماری خیره کننده دارد در این معبد هیچ سقفی ساخته نشده به علت اینکه جریان آب رودخانه به داخل معبد آسان گردد و آب ذخیره شده بتواند از راه قنات نزدیک معبد خارج شود.
ارزش و اعتبار آب در بین ایرانیان
در سراسر جهان آب از گذشتههای دور برای مردم از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است.
برای مثال: ژاپنیها در اولین روز سال بارش باران را جلوگیری از مالاریا میدانند، برای مصریها رود نیل رودی مقدس بوده و باعث رونق کار کشاورزان و بهبود اقتصاد میشده است همچنین هندیها برای طهارت و پاکی خود به رودخانهی گنگ وارد میشدند و برای بزرگداشت آن مراسم خاصی داشتند.
در ایران نیز از گذشتههای دور آب موجودی مقدس بوده به این صورت که پشت سر مسافر برای سلامتی و برگشتش آب میریزند از فواره آبنما برای زیباتر شدن شهر استفاده میکردند.
با آمدن زرتشت که پاکی و دور نگهداشتن آب از پلیدی جز آموزههای وی بود ارادت مردم نسبت به آناهیتا بیشتر شد.
نام و نقش آناهیتا ایزد بانوی آب در کتیبههای باستانی
نام الههی آب در بعضی از متنها و در کتیبه دوم هخامنشی آمده است.
تندیسهای باروری و کاوشهای باستانی ناحیهی شوش تجسمی از این الهه است. در دورهی هخامنشی تندیسهایی از این الهه وجود داشته چون تجسمی از آناهیتا به عنوان بانویی جوان، خوش اندام، قد بلند و زیبا آراسته شده با جواهرات با تاجی با صد ستاره هشت گوش بر سر و کفشهایی درخشان و کمربندی تنگ وجود دارد.
آتشکدههای ناهید
معروفترین پرستشگاههای ناهید سه آتشکده بوده که شامل موارد زیر میشود.
آتشکده آذرگشسب: این آتشکده دور تا دور دریچهای با عمق نامحدود و در آذربایجان واقع شده است.
آتشکده آذر برزین مهر: در شمال غربی نیشابور و در کوههای ریوند قرار داشته است.
آتشکده آذر فرنبغ: بر اساس گفتهی طبری نگهداری این معبد بر عهده ساسان بوده و این دودمان علاقه زیادی به این معبد داشتن این آتشگاه در کوه رشن در کابل قرار دارد.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)